Avrupa Birliği'nin 2024/2853 sayılı Yeni Ürün Sorumluluğu Direktifi'nin ("Direktif") resmi gazetede yayımlanmasıyla birlikte, 1985'ten beri yürürlükte olan 85/374 sayılı Ürün Sorumluluğu Direktifi'nin yerine geçecek yeni bir dönem başlamaktadır. Teknolojik gelişmeler ve dijital dönüşümle birlikte güncel ihtiyaçlara yanıt verebilmek amacıyla önemli değişiklikler içeren bu yeni düzenleme, ürün sorumluluğu kavramını daha kapsamlı hale getirmektedir.
Bu bilgi notunda, Direktif'in öne çıkan yeniliklerini, getirdiği yeni yükümlülükleri ve bu değişikliklerin hem üreticiler hem de tüketiciler açısından etkilerini ele alacağız.
1- Ürün Sorumluluğu Kapsamının Genişletilmesi
Direktif ile gelen en dikkat çekici değişikliklerden biri, "ürün" tanımının genişletilerek yazılımlar ve yapay zekâ sistemlerinin de kapsama alınmasıdır. Önceki mevzuatta yalnızca fiziksel ürünler üzerinde yoğunlaşılırken, dijital çözümler ve otonom teknolojilerde yaşanabilecek zararlar da ürün sorumluluğu kapsamına dahil edilmiştir. Bu genişletilmiş kapsam sayesinde:
- Dijital ürün ve hizmetleri sunan geliştiriciler de sorumluluk altına girmektedir.
- Yapay zekâ algoritmalarından kaynaklanan zararlarda üretici sorumluluğu şekillenmektedir.
- Yazılım güncellemeleri, hatalı kodlar ve sistem açıklarından doğan zararlar nedeniyle tüketicilere tazminat talep etme imkânı tanınmaktadır.
2- Kusur ve Nedensellik Karineleri ile Tüketici Haklarının Güçlendirilmesi
Direktif, tüketici haklarını güçlendirmek adına "kusur" ve "nedensellik" karineleri getirmektedir. Bu kapsamda:
- Tüketici, ürün kaynaklı bir zarar meydana geldiğini kanıtlarsa, ürünün kusurlu olduğu varsayılacak ve üretici bu varsayımı çürütmekle yükümlü olacaktır.
- Ürün ile zarar arasındaki nedensellik bağlantısını ispatlama yükümlülüğü de hafifletilerek, tüketicilerin adil bir yargı sürecinden faydalanması sağlanacaktır.
Bu düzenleme, özellikle teknik ve bilimsel kanıtları sunma konusunda güçlük çeken tüketiciler için büyük bir avantaj sağlamaktadır.
3- Dijital Güncellemeler ve Uzun Vadeli Sorumluluk
Direktif, dijital ürünlerde yazılım güncellemeleri ve sürekli dijital müdahaleler nedeniyle üreticilerin sorumluluğunu uzatacak bir düzenleme getirmektedir. Özellikle, IoT cihazları ve bulut tabanlı hizmetler gibi sürekli güncellenen ürünler için sorumluluk, fiziksel satış noktasında sona ermemekte, aksine ürünün kullanım ömrü boyunca devam etmektedir.
4- Tazminat Tavanının Kaldırılması
85/374 sayılı Direktif'te eşyaya verilen zararlar için 500 Euro'luk bir tazminat alt sınırı bulunmaktaydı. Yeni düzenleme ile bu sınır ortadan kaldırılmış ve zarar görenlerin daha geniş bir zarar yelpazesinde tazminat talep edebilmelerinin önü açılmıştır. Buna göre:
- Maddi zararlar, vücut bütünlüğüne verilen zararlar ve psikolojik zararlar dahil olmak üzere tazminat kapsamı genişletilmiştir.
- Tüketicilere daha güçlü bir hukuki koruma sağlanmaktadır.
5- Hak Düşürücü Sürenin Uzatılması
Direktif, zarar görenlerin hak arama yollarını genişletmek amacıyla hak düşürücü süreyi 25 yıla çıkarmaktadır. Özellikle, kimyasal maddeler ve uzun vadeli etkileri olan ürünlerde, zararın geç ortaya çıkması durumunda dahi tüketicilere dava açma hakkı sağlanmaktadır.
Özetle, Direktif, dijital dönüşümle birlikte gelen yeni risklere karşı tüketicileri daha fazla koruma altına almakta ve üreticiler için daha geniş sorumluluk alanları oluşturmaktadır.
Direktif’in tüm metnine bu link üzerinden ulaşabilirsiniz.