İşe alım süreçlerinde, adayların işin niteliği gereği yetenek, beceri ve birtakım davranışlara sahip olup olmadıklarını saptamak için bazı testlerin kullanılması son yıllarda oldukça yaygınlaşmıştır. Kişilik, yetenek, dürüstlük, zekâ gibi psikolojik testlerden elde edilen veriler, adayın yetenek ve becerilerinin işe uygunluğu hakkında bilgi vermektedir. Ancak işverenlerin, bu test sürecini hukuka uygun yürütmek için uymaları gereken yükümlülükleri bulunmaktadır. Aksi takdirde, özel hayatın gizliliği, ayrımcılık yasağı ve kişisel verilerin korunması esaslarına aykırılık gibi bazı riskler gündeme gelebilecektir.
İşe alım süreçlerinde uygulanan psikolojik testlerin geçerlilik, güvenilirlik, kabul edilebilirlik, nesnellik, kullanışlılık gibi özellikleri taşıması gerekmektedir.[1]
Test sürecinde, adayın izninin önceden alınması, testlerin uzman kişiler tarafından uygulanması, test hakkında adaya yeterli bilgilerin verilmesi, testlerin işle ilgili ve işin gerektirdiği niteliklerle bağlantılı olması, testin amacının açıklanması ve sonuçların gizli tutulması önemlidir. Testler yapılırken bu koşullara uyulmadığı takdirde, çalışan adayının kişilik haklarının ihlali gündeme gelebilecek olup ayrıca işverenin culpa in contrahendo gereği tazminat yükümlülüğü de doğabilecektir.[2]
Çalışanların kişisel verilerinin işlenmesine ilişkin mevzuat düzenlemelerine bakıldığında, Türk Borçlar Kanununun 419.maddesine göre, işveren, çalışana ait kişisel verileri ancak çalışanın işe yatkınlığıyla ilgili veya hizmet sözleşmesinin ifası zorunlu olduğu ölçüde kullanabilir. İş Kanununun 75.maddesine göre, işveren çalışan hakkında topladığı verileri dürüstlük kuralına ve hukuka uygun olarak kullanmakla ve gizli kalmasında çalışanın haklı çıkarı bulunan verileri açıklamamakla yükümlüdür. Ayrıca, çalışan adaylarına işe alım sürecinde psikolojik test uygulandığında, işverenlerin Kişisel Verilerin Korunması Kanunu uyarınca dikkat etmesi gereken ve yerine getirmesi gereken farklı hususlar da bulunmaktadır. Nitekim çalışan adaylarına yapılan psikolojik testler sağlık verisi olduğu için Kanun uyarınca özel nitelikli kişisel veri niteliğini haizdir ve bu hükümlere uygun olarak çalışan adaylarının verileri elde edilip işlenmelidir.[3]
Kişisel Verilerin Korunması Kanunu bakımından işveren, yapmayı planladıkları psikolojik testler hakkında, testin amacını ve uygulamasını da açıklayarak çalışan adaylarını önceden bilgilendirmeli ve kural olarak çalışan adaylarının açık rızasını almalıdır. Yukarıda da belirtildiği üzere, testin amacı, çalışan adayının ilgili pozisyona uygunluğu ile ilgili olmalıdır ve bu test çalışan adayının uygunluğunu tespit etmede elverişli ve gerekli olmalıdır. Unutulmamalıdır ki, çalışan adayı, uygulanan test sonucuna dair bilgi edinme hakkına sahiptir. Test bir uzman tarafından yapılıyorsa, çalışan adayının işe yatkın olup olmadığına ilişkin bilgi, çalışan adayının açık rızası alınarak işveren ile paylaşılmalıdır. Bunun yanında, testler işyerinde bir uzman tarafından gerçekleştiriliyorsa, açık rıza alınması sırasında, test sonucunda ilgili pozisyona uygun olup olmadığına ilişkin bilginin işveren ile paylaşılacağına dair irade de ortaya koyulmuş olmalıdır.[4]
Sonuç olarak, işe alım sırasında psikolojik testler uygulanırken, işverenlerin yukarıda sayılan şartları yerine getirerek, bu süreci hukuka uygun şekilde gerçekleştirmeleri gerekmektedir. Aksi takdirde, çalışan adaylarının kanundan doğan haklarının ihlali meydana gelebilecek ve işverenler tazminat talepleri ile karşı karşıya kalabileceklerdir.
________________________________________________________________________________________
[1]Prof. Dr. İlker Hüseyin Çarıkçı, Öğr. Gör. Ahmet Günay, İnsan Kaynakları İşe Alım Süreçlerinde Kullanılan Psikoteknik Testlere İlişkin Bir İnceleme, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, C.10, S.178-194 [2] M. Zeki Adal, İnsan Kaynakları Yönetiminde İşgören Seçiminin Hukuki Boyutu, Beykoz Akademi Dergisi, C.4, S.72-88 [3] Canan Ünal, İş Sözleşmesinin Kurulmasında Sağlığa İlişkin Veriler, On İki Levha Yayıncılık, C.1, S.261-318,2018 [4] Canan Ünal, İş Sözleşmesinin Kurulmasında Sağlığa İlişkin Veriler, On İki Levha Yayıncılık, C.1, S.261-318,2018