03.02.2023 tarihli ve 32093 sayılı Resmi Gazete’de Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu (“Kurum” veya “TİTCK”) tarafından “Yurt Dışından İlaç Temini Yönetmeliği” (“Yönetmelik”) yayımlanmıştır. Yönetmelik; ülkemizde henüz ruhsatlı olmayan veya ruhsatlı olup da çeşitli sebeplerle piyasada bulunmayan beşeri tıbbi ürünlerin, yurt dışından şahsi kullanım amacıyla reçeteli olarak temin edilmesine ve hastanelerin yurt dışından toplu olarak ilaç teminine ilişkin usul ve esasları belirlemektedir.
Klinik araştırma kapsamında kullanılan ilaçlar ile erken erişim programı kapsamına temin edilen ilaçların temini ve kullanımının ve şahsi eşya, kullanım alanı ve miktarı dikkate alındığında ticari amaçla ithal edilmediği anlaşılan ve mesleki veya ticari bir faaliyetle ilgili olmamak şartıyla ev ve özel yaşamla ilgili bir ihtiyacı karşılamaya yönelik tedarik edilen ilaçların temini ve kullanımını bu Yönetmelik’in kapsamı dışında bırakılmıştır.
Yönetmelik ile getirilen bazı önemli düzenlemeleri başlıklar halinde aşağıda bilgilerinize sunarız:
A- Genel Esaslar
İlgili Yönetmelik kapsamında genel olarak;
• Herhangi bir hastalığın tedavisinde, Kurumca ruhsatlandırılmış beşeri tıbbi ürünlerin öncelikle temin edilerek kullanılması esastır.
• Yurt dışından ilaç temini kapsamında temin edilen beşeri tıbbi ürünlerin kalitesi, etkililiği ve güvenliliği uluslararası kabul görmüş kriterlere uygun olarak gösterilecektir.
• Yurt dışı ilaç tedarikçilerine, kapsam içindeki ürünlere ilişkin izlenebilirliği sağlamak üzere gerekli önlemleri alma, ilgili kayıtları tutma ve tekil hareket bildirim işlemlerini yapma yükümlülüğü getirilmiştir.
• Kapsam içindeki ürünler için Türkiye’de yerleşik temsilci bulunmasının zorunluluğu getirilmiştir. Bu temsilci, Yönetmelik kapsamında belirli şartlarda Türkiye’de yürütülecek faaliyetler için münhasıran tek yetkili olacaktır.
• Kapsamdaki ürünler için, ICH (Uluslararası Harmonizasyon Konseyi) kurucu veya daimi üyesi yetkili ilaç otoriteleri, MHRA (Birleşik Krallık İlaç ve Sağlık Ürünleri Düzenleyici Ajansı) veya TGA (Avustralya Terapötik Ürünler İdaresi) tarafından ruhsatlandırılıp ruhsatlandırılmadıklarına göre farklı tedarik gereksinimleri öngörülmüştür.
• Kapsam içindeki ürünler için Beşeri Tıbbi Ürünlerin Ambalaj Bilgileri, Kullanma Talimatı ve Takibi Yönetmeliği kapsamında karekod uygulaması yapılması ve İlaç Takip Sistemi (İTS) bildirimlerinin gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. Söz konusu işlemler Beşeri Tıbbi Ürünler İmalathaneleri Yönetmeliği kapsamında Kurumca izin belgesi verilmiş sekonder ambalajlama tesisleri aracılığıyla gerçekleştirilecektir.
• Yurt dışı ilaç tedarikçileri, kapsam içindeki ürünlere ilişkin Kurumca yayımlanan kılavuza uygun olarak talep edilen bilgi ve belgeler ile yurt dışı ilaç temin kaynağını, temsilciyi ve temsilciye ait yetkilendirme belgesini Kuruma sunmak ve bu belgeleri güncel tutmakla yükümlüdür.
• Yurt dışı ilaç temin kaynağına ve temsilciye ilişkin her türlü değişiklik yurt dışı ilaç tedarikçileri tarafından en geç 15 iş günü içerisinde Kuruma bildirilecektir.
B- İlk İlaç Başvurusu ve Değerlendirme
İlgili Yönetmelik ile ülkemizde halihazırda ruhsatlı beşeri tıbbi ürünler ile tedavi seçeneklerinin tümünün kullanıldığı veya kullanılmasına engel durumu olan hastalar için hastalıklarının teşhis ve/veya tedavisinde kullanılmasını gerektiren durumlarda yapılacak ilk ilaç kullanım başvurularının, üçüncü basamak sağlık hizmet sunucularından alınacak, en az biri ilgili branştan olmak üzere 3 hekim imzası ile düzenlenen Sağlık Kurulu Raporu ve Yönetmelikte belirtilen diğer belgeler ile birlikte hastanın müdavi hekimi tarafından Elektronik Reçete Sistemi üzerinden Kuruma yapılacağı düzenlenmiştir.
İlaçların Kişisel Tedavide Kullanımını Değerlendirme Komisyonu kurulmuş ve müdavi hekim tarafından yapılan ilaç başvurularının ilgili Komisyon tarafından değerlendirileceği ve bu kapsamda uygun görülen başvuruların Yurt Dışı İlaç Değerlendirme Kurulu’na sunulacağı düzenlenmiştir.
Ülkemizde ruhsatlandırıldığı halde çeşitli sebeplerle piyasada bulunmayan ilaçlar için ise ilk ilaç başvuruları için öncelikle İlaç Tedarik Planlama Komisyonu’ndan görüş alınacaktır. Bu kapsamda uygun görülen başvuruların Yurt Dışı İlaç Değerlendirme Kurulu’na sunulacağı, Kurul’un incelemesi ve onayı doğrultusunda Kurumca yurt dışı ilaç tedarikçilerine ilgili etkin maddeyi ve formu içeren ilaç araştırma süreçlerinin başlatılmasına yönelik bildirim yapılacağı düzenlenmiştir.
Yönetmelik uyarınca, yurt dışı ilaç tedarikçileri temin edecekleri ilacın ismini, temin edeceği ülke bilgisini, üretici firma ve yurt dışı ilaç temin kaynağını, temsilci firmanın isim ve adres bilgilerini Kurumca yayımlanacak kılavuz hükümlerine uygun olarak Kuruma iletecek ve Kurum gerekli değerlendirmeyi yapacaktır. Aynı ürüne ilişkin birden fazla yurt dışı ilaç temin kaynağı olması durumunda, her kaynak için Kuruma ayrı başvuru yapılması ve Kurumun her başvuruyu ayrı değerlendirmesi gerekmektedir.
C- Toplu Temin
Yönetmelik ile yurt dışından tıbbi acil durum kapsamında yurt dışı ilaç tedarikçileri aracılığıyla toplu ilaç temini için başvuruların yalnızca hastaneler tarafından yapılacağı ve toplu temin istisna olmak kaydıyla yurt dışından ilaç temini kapsamında herhangi bir kurum veya kuruluş tarafından Kuruma direkt başvuru yapılamayacağı düzenlenmiştir. Tıbbi acil durum kapsamında kullanılmak üzere beşeri tıbbi ürünlerin temin edilmesine yönelik başvuruların, hastaneler tarafından Kurumca yayımlanacak ilgili kılavuza uygun olarak yapılması gerektiği belirtilmiştir.
Yönetmelik’te başvuruda beşeri tıbbi ürünün kullanımının öngörüldüğü tıbbi acil durum, temin edilmek istenen etkin maddenin adı ve öngörülen temin miktar bilgisine yer verilmesi gerektiği; başvuruda hastane başhekiminin veya mesul müdürün imzasının zorunlu olduğu; toplu temini talep edilen ilaçların hasta sağlığı açısından hayati önemi haiz ilaçlar olması gerektiği; bu ilaçlar için hastaneler tarafından yapılan toplu taleplerin Bakanlığa bağlı kamu hastaneleri ve üniversite hastaneleri başvuruları önceliklendirilerek değerlendirileceği düzenlenmiştir.
D- Yurt Dışından Tedarik Edilen Beşeri Tıbbi Ürünlere İlişkin Gereklilikler
Yurt dışından tedarik edilen beşeri tıbbi ürünlere ilişkin gereklilikler ile ilgili olarak Yönetmelik’te genel olarak;
• Yurt dışından temin edilecek beşeri tıbbi ürünlerin iyi üretim uygulamaları (GMP) kapsamında üretilmesinin zorunlu olduğu; kalitesi, etkililiği ve güvenliliğinin iyi klinik uygulamalarına (GCP) uyumlu olarak yapılmış klinik araştırmalar ile gösterilmiş olması,
• Yurt dışı ilaç tedarikçilerine bildirilen etkin maddeleri içeren beşeri tıbbi ürünler için Yönetmelik uyarınca, ruhsatlandırma kriterleri açısından yalnızca aşağıdaki kriterlerden birini karşılayan beşeri tıbbi ürünlerin temin edilebileceği;
i. Yurt dışından temin edilen beşeri tıbbi ürünün, ICH kurucu veya daimi üyesi yetkili ilaç otoriteleri, MHRA veya TGA tarafından bilimsel olarak kabul edilebilir kalite, etkililik ve güvenliğe sahip olduğu onaylanarak, ruhsatlandırılmış ve piyasaya arz edilmiş olması,
ii. Yurt dışından temin edilen beşeri tıbbi ürünün, Kurum ya da ICH kurucu veya daimi üyesi yetkili ilaç otoriteleri, MHRA veya TGA tarafından GMP denetimi yapılarak verilmiş ilgili ürünü kapsayan geçerli bir uygunluk sertifikasına sahip olması; bu ilaçların temin edilecek ülkede veya burada bahsedilen ülkelerin herhangi birinde piyasaya arz edilmiş olması,
iii. Tedavi seçenekleri açısından (i) veya (ii) kriterlerine uygun beşeri tıbbi ürün olmadığı durumlarda, İlaçların Kişisel Tedavide Kullanımını Değerlendirme Komisyonu tarafından hasta bazlı yapılan değerlendirmede tedavi açısından tıbbi zorunluluk bulunan ilgili beşeri tıbbi ürün Yurt Dışı İlaç Değerlendirme Kurulu tarafından değerlendirme yapılarak hasta bazlı onay verilmesi.
• Yönetmelik kapsamında temin edilecek beşeri tıbbi ürünlerin, Türkiye’de kullanımını talep eden doktorun belirttiği endikasyon ile aynı endikasyonda ruhsatlı olması ya da ilgili ülke veya ülkelerin yetkili otoriteleri tarafından aynı endikasyon için kendi ülkesinde kullanımına izin verilmiş olması gerektiği,
• Dünyada en az bir ülkede ruhsatlı olmakla birlikte henüz ICH kurucu veya daimi üyesi yetkili ilaç otoriteleri, MHRA veya TGA tarafından ruhsatlandırılmamış olan beşeri tıbbi ürünler için bu Yönetmelik uyarınca talep edilen belgelere ilave olarak ilgili ürüne ait sertifika numarası bulunan Farmasötik Ürün Sertifikası (CCP), GMP sertifikası ve kısa ürün bilgisinin Kuruma sunulması gerektiği ve Kurum’un başvuruların değerlendirilmesi aşamasında ilave bilgi ve belge talep edebileceği,
• Yurt Dışı İlaç Değerlendirme Kurulunun yukarıda anılan (ii) veya (iii) kriterlerinin varlığı halinde temin edilecek beşeri tıbbi ürünler için ürünbazlı olarak GMP denetimi yapılmasına karar verebileceği, söz konusu denetimlerin ilgili kılavuz uyarınca yerinde ya da dosya üzerinden yapılabileceği,
hususlarında düzenlemeler yapılmıştır.
E- Yurt Dışı İlaç Tedarikçilerinin ve Temsilcilerinin Sorumlulukları
a) Yurt Dışı İlaç Tedarikçileri
Yurt dışı ilaç tedarikçileri; “Türkiye’de ruhsatlı olmayan veya ruhsatlı olup da çeşitli sebeplerle piyasada bulunmayan beşeri tıbbi ürünleri temin etmek üzere Sağlık Bakanlığı tarafından uygun görülen kamu kurum kuruluşları ile Sosyal Güvenlik Kurumunu ve Türk Eczacıları Birliğini ifade etmektedir.” Yönetmelik’e göre yurt dışı ilaç tedarikçilerinin Ecza Ticarethaneleri ve Ecza Ticarethanelerinde Bulundurulan Ürünler Hakkında Yönetmelik hükümleri doğrultusunda Kurum tarafından düzenlenen izin belgesine sahip olması gerekmektedir. Bu kapsamda yurt dışı ilaç tedarikçilerinin GDP mevzuatına uygun faaliyet göstermeleri zorunludur. İlgili bu hüküm, Yönetmelik’in yayımı tarihinden 6 ay sonra yürürlüğe girecektir.
Bununla birlikte yurt dışı ilaç tedarikçileri bünyesindeki mesul müdürün, ilgili kanunlar ile Ecza Ticarethaneleri ve Ecza Ticarethanelerinde Bulundurulan Ürünler Hakkında Yönetmelik hükümlerinde tanımlanan sorumluluklarına ek olarak bir farmakovijilans sistemi kurulması ve yürütülmesi ile yükümlü olduğu düzenlenmiştir. Yönetmelik’in yurt dışı ilaç tedarikçilerinin farmakovijilans sistemi kurması ve yürütmesi yükümlülüğünün düzenleyen hükümleri Yönetmelik’in yayımı tarihinden 3 ay sonra yürürlüğe girecektir. Yönetmelikte farmakovijilans sisteminin gerekliliklerine ilişkin düzenlemeler de ayrıntılı olarak yer almaktadır.
Yönetmelik ile yurt dışı ilaç tedarikçilerinin yurt dışından ilaç temini kapsamında tedarik ettikleri beşeri tıbbi ürünleri kamuya duyurması ve Kurumca belirlenen asgari aralıklarla güncellemesi gerektiği düzenlenmiştir. Bu hüküm Yönetmelik’in yayımı tarihinden 1 ay sonra yürürlüğe girecektir.
Yönetmelik’te yurt dışı ilaç tedarikçilerinin bu Yönetmelik ve ilgili kılavuzda belirlenen şartlara uygun olarak beşeri tıbbi ürüne ilişkin ürün güvenliliğine ilişkin belgeleri, analiz sertifikalarını ve yurt dışı ilaç temin kaynağına yönelik belgeleri Kuruma sunmakla yükümlü olduğu düzenlenmiştir. Yönetmelik’e göre ilk kontrol belgesi başvurusu aşamasında talep edilen belgeler Kurum tarafından değerlendirilir, sonraki ithalat süreçlerinde ilgili sertifikalar ve/veya belgelerin kontrolü, yurt dışı ilaç tedarikçilerinin sorumluluğundadır. İthal edilen ilaçların tüm serilerine ait ilgili belge ve kayıtların, Kurum’un talep etmesi halinde sunulmak üzere, yurt dışı ilaç tedarikçileri tarafından en az 14 yıl boyunca saklanması gerekmektedir.
Yukarıdakilere ek olarak teminine izin verilen ilaçların yurt dışı ilaç tedarikçileri tarafından reçetenin kendilerine ulaşmasını takiben en geç 15 iş günü içerisinde GDP kapsamında talep sahibine ulaştırılması gerekmektedir. Ayrıca toplu temin edilen ilaçlar ile hasta bazlı kullanıma izin verilmek sureti ile ithal edilen ilaçlar istisna olmak üzere, yurt dışı ilaç tedarikçilerinin ilaçları asgari 1 aylık, azami 6 aylık miktarda stoklarında bulundurması gerekmektedir. Belirtilen asgari sürede ilaç stoğunun sağlanamaması durumunda, ilgili durum gerekçesi ile birlikte Kuruma bildirilecektir. Aynı zamanda temin edilen ilaçların ticari isimleri, kutu sayıları ve kutu ücretleri de dahil olmak üzere Kurum tarafından bu Yönetmelik kapsamında talep edilebilecek bilgi ve belgeleri Kuruma sunmakla yükümlüdür.
b) Temsilci
Temsilci, bu Yönetmelik kapsamında yurt dışı ilaç temin kaynağının yükümlülüklerini onun adına yerine getirmek üzere yazılı bir şekilde yetkilendirilmiş Türkiye’de yerleşik olan gerçek veya tüzel kişiyi ifade etmektedir. Ancak bu yetki belgesi, bu Yönetmelik’te tarafların birine açıkça tevdi edilen sorumlulukların devri anlamına gelmemektedir.
Bu kapsamda bir beşeri tıbbi ürünün yurt dışı ilaç tedarikçilerince temin edilebilmesi için Türkiye’de yerleşik bir temsilcisi bulunması ve temsilcinin temin edilen ilaçlar için bu Yönetmelik kapsamında Türkiye’de yürütülecek faaliyetler için münhasıran tek yetkili olması zorunludur. Yönetmelik’e göre yurt dışı tedarikçileri ilgili yükümlülükleri karşılamak kaydıyla temsilci olabileceklerdir.
Temsilci, kendisi ile yurt dışı ilaç temin kaynağı arasında mutabık kalınan yetki belgesindeki görevleri yerine getirmekle yükümlüdür. Yetki belgesindeki görevlere ek olarak, yurt dışı ilaç temin kaynağı tarafından Kurumca yayımlanan kılavuza uygun olarak tanımlanan teknik dokümantasyonun hazırlanmış olduğunu doğrulamak; beşeri tıbbi ürünlerden kaynaklanan riskleri gidermek veya gidermek mümkün değilse azaltmak için yapılan düzeltici veya önleyici faaliyetler kapsamında yurt dışı ilaç tedarikçisi ile işbirliği yapmak görevlerini de yerine getirir. Yönetmelik uyarınca yurt dışı ilaç temin kaynağının bu Yönetmelik’te belirlenen yükümlülüklere uymadığı durumda temsilci yasal olarak aynı temelde müteselsilen sorumlu olur.
Yönetmeliğe göre temsilci değişikliği yapılması da mümkündür. Temsilci için düzenlenen bu hükümler, yukarıda belirtilen hüküm dışında, işbu Yönetmelik’in yayımı tarihinden 1 ay sonra yürürlüğe girecektir.
F- Diğer Hükümler ve Geçiş Hükümleri
a) Diğer Hükümler
Yönetmelik ile, Kurum’un endikasyon ve kullanım koşullarını değerlendirerek genele matuf Ek Onay Alınmadan Kullanılabilecek Yurt Dışı Etkin Madde Listesi oluşturulabileceği ve Kurum’un yurt dışı ilaç tedarikçilerine gerekli bilgilendirmeyi yapacağı ve güncel bilimsel gelişmeler ve uygulamalar doğrultusunda bu listeyi güncelleyeceği düzenlenmiştir.
b) İdari Yaptırım
Bu Yönetmelik hükümlerine uymadığı tespit edilen yurt dışı ilaç tedarikçileri ile temsilcilere bu Yönetmelik’teki faaliyetlere ilişkin Kurum tarafından ithalat kısıtlaması dahil ilgili mevzuatta yer alan her türlü yaptırım uygulanabilecek ve işbu faaliyetlerden men kararı verilebilecektir. Men kararı verilmesi ile yurt dışı ilaç tedarikçilerinin var olan ithalat izinleri iptal edilecektir.
c) Geçiş Hükümleri
Bu Yönetmelik’in yayımı tarihinden önce yurt dışı ilaç tedarikçileri tarafından tedariki yapılmış olup stoklarda yer alan beşeri tıbbi ürünler ile bu Yönetmelik’in yayımı tarihinden önce alınmış ithalat izni kapsamında tedarik edilecek ilaçların tedarik edildiği firma ve menşe bilgiler, stok miktarı ve seri numarası bilgileri Yönetmelik’in yayım tarihi olan 03.02.2023 tarihi itibari ile 15 gün içinde Kurum’a bildirilecektir.
Bu Yönetmelik’in yayımı tarihinden önce yurt dışı ilaç tedarikçileri tarafından siparişi verilmiş veya temin sürecinde olan veya ihale süreci tamamlanmış ilaçlar, Kurumca belirlenen gerekliliklerin karşılanması ve Kurumca onaylanan yurt dışı ilaç temin kaynağından temin edilmesi kaydıyla en geç 90 güne kadar azami 6 aylık stok miktarını geçmeyecek miktarda tedarik edilmeye devam edilebilecektir.
Bu Yönetmelik’in yayımı tarihinden itibaren 90 gün içinde soğuk zincire tabi ilaçlar için ürünlerin tedarik süreçlerini de kapsayacak şekilde sıcaklık takibinin yapılabildiği bir sistem kurulması zorunludur.
Yurt dışı ilaç tedarikçileri, bu Yönetmelik’in yayımı tarihinden itibaren 60 gün içinde Beşeri Tıbbi Ürünler İmalathaneleri Yönetmeliği kapsamında Kurumca izin belgesi verilmiş bir sekonder ambalajlama tesisi ile imzalanmış sözleşmeyi Kurum’a sunmakla yükümlüdür.
Yurt dışı ilaç tedarikçileri, stoklarındaki beşeri tıbbi ürünler için izlenebilirliği sağlamak üzere gerekli önlemleri alma, ilgili kayıtları tutma, tekil hareket bildirim işlemlerini yapma ve karekod uygulaması yapma ve İTS bildirimlerini gerçekleştirme yükümlülüklerini bu Yönetmelik’in yayımı tarihinden itibaren 90 gün içinde sağlamış olmak zorundadır.
Yönetmelik’e göre tedarik edilmiş olmakla birlikte geçiş hükümlerine ilişkin sürenin sona ermesinden sonra bu Yönetmelik gerekliliklerini karşılamayan beşeri tıbbi ürünlerin dağıtımı ve kullanımı durdurulacak ve bu ürünler için verilmiş ithalat izinleri iptal edilecektir.
Son olarak, TİTCK tarafından 03.02.2023 tarihinde yapılan duyuru doğrultusunda, 23.10.2021 tarihli Yurt Dışından İlaç Temini ve Kullanımı Kılavuzu ve ekleri yürürlükten kaldırılmıştır. Yönetmelik kapsamında bahsi geçen kılavuzların ilerleyen zamanlarda yayımlanması beklenmektedir.
İlgili yönetmeliğe bu linkten ulaşabilirsiniz.